Gemiler, kullanım amaçları ne olursa olsun taşıdıkları mürettebat veya yolcuların can güvenliğini sağlamak için özel araçlarla donatılırlar. Bir gemide bulunması gereken can kurtarma araçları LSA (Life Saving Appliances), geminin tipine, boyutlarına ve kullanma amacına bağlı olarak değişiklik gösterir. Bunların tipi ve miktarları Uluslararası kurallarla belirtilmiştir. Uluslararası Denizde Can Emniyeti Sözleşmesi bu konudaki kuralları belirlemektedir.
- Kişisel can kurtarma araçları
- Toplu can kurtarma vasıtaları
Kişisel Can Kurtarma Araçları
Kişisel can kurtarma teçhizatı, bir gemide ister mürettebat ister yolcu olsun, zor durumlarda yalnızca kişinin kendisi tarafından kullanılabilen teçhizattır. Bunlar;
- Can simitleri,
- Can yelekleri,
- Suda soğuktan koruyucu giysiler,
- Isı koruyucu tulumlardır.
Gemide acil bir durum meydana gelmesi halinde, personelin denizde yaşamı büyük ölçüde bu ekipmanların mevcudiyetine bağlıdır.
Can Simitleri (Life Buoy)
Can simidi denize düşen bir kişiye atılarak o kişinin kurtarılmasına kadar geçecek süre içerisinde onun suyun üzerinde kalabilmesini, yerinin belli olmasını ve kurtarılmasını sağlayan bir kişisel can kurtarma aracıdır.
Can Simitlerinin Yapısı ve Özellikleri
- Yüzebilir katı maddelerden yapılırlar.
- Dış çapı 80 cm’den büyük, iç çapı 40 cm’den küçük olmazlar.
- En az 2,5 kg ve üzeri ağırlıkta imal edilirler.
- Tatlı suda en az 14,5 kg ağırlığındaki demiri 24 saat boyunca yüzdürebilecek güçte olurlar.
Can Simitlerinin Çeşitleri
- Işıklı
- Dumanlı
- Işık-dumanlı (MOB)
- Salvolu
- Çabuk düşürmeli vb.
Can Simitlerinin Miktarları
| Gemi boyu | Yük gemisi |
| Gemi boyu<100 m | 8 |
| 100 m>gemi boyu<150 m | 10 |
| 150 m>gemi boyu<200 m | 12 |
| 200 m>gemi boyu | 14 |
| Gemi boyu | Yolcu gemisi |
| Gemi boyu<60 m | 8 |
| 60 m>gemi boyu<120 m | 12 |
| 120 m>gemi boyu<180 m | 18 |
| 180 m>gemi boyu<240 m | 24 |
| 240 m>gemi boyu | 30 |
Mevcut can simitlerinin yarısından fazlası kendiliğinden yanan ışıklı olur.
En az iki tanesi su hattına olan mesafenin iki katı veya 30 m’den kısa olmamak kaydı ile yüzer salvolu olur.
Yolcu gemilerinde ışıklı can simidinin sayısı 6’dan az olmaz.
Mevcut can simitlerinden en az iki tanesi denize adam düştü şamandıralı (MOB) ve köprüüstünden çabuk düşürme tertibatlı olur.
Can Simitlerinin Yerleri
Can simidinin nereye yerleştirileceğine karar verirken, kolay görülebilir ve ulaşılabilir olmasına ve askı kayışından kolayca çıkarılıp mümkün olan en kısa sürede denizciye atılabilmesine dikkat edilmelidir.
Can simitlerinin konduğu yerlerin yanlarına yanlışlıkla farklı özellikte bir can simidinin konmasını engellemek maksadı ile standart IMO işareti yapıştırılır.
Can simitlerinin konulmasında uyulacak kurallar:
- Geminin açık güvertelerine,
- Geminin iki yanına, eşit olarak dağılmış vaziyette,
- En az bir tanesi kıça yakın olacak şekilde,
- Daimi olarak bağlanmadan,
- Yerlerinden kolayca alınabilecek bir hâlde, bulundurulurlar.
Can Simidinin Denize Atılması
Can simitleri, denize düşen bir kişi görülür görülmez, onun yetişebileceği yere, bulunduğu askıdan alınarak gecikilmeden atılır. El inceli can simidi atılırken, el ince rodası açılıp incenin bir ucu elde kalır ve öyle atılır. Ancak amaç sadece kişiye can simidini ulaştırmaksa hiç vakit kaybetmeden atılmalıdır. Can simidini atarken can simidinin kazazedenin başına düşmemesine dikkat edilir.
Denize düşen kişinin görülmesi ile seyir hâlindeki geminin kıç tarafındaki salvolu can simidi atılırken bir yandan da köprüüstüne haber verilir ve MOB şamandıralı can simidinin atılması sağlanır.
Can Yelekleri (Life Jackets)
Can yeleği, onu kuşanmış bir kazazedenin boğulmasını engellemek için yüzünü yukarıda olacak şekilde çevirip su üstünde kalmasını sağlayan bir can kurtarma aracıdır.
Can Yeleklerinin Yapısı ve Özellikleri
Suyun altında baygın haldeyken, kaldırma kuvveti merkezi karın çevresindedir ve bu da kişinin vücudunun yarısını suyun altında aşağıya doğru katlamasına neden olur. Bu durum yapay yüzdürme kullanılarak düzeltilebilir. Göğsün üzerine yerleştirilen uygun büyüklükteki bir yüzdürme merkezi vücudun yüzeye çıkmasını ve dönmesini sağlayarak sırt üstü durmasını sağlar. Boynun altına yerleştirilen, çok büyük olmayan, uygun büyüklükteki bir yüzdürme cihazı, başı su yüzeyinin üzerine çıkarır ve vücudu rahat bir nefes alma pozisyonunda tutar. Boynun altına yerleştirilen yüzdürme cihazı çok büyükse, baş tersine suyun içinde aşağı bakar şekilde tutulur.
Normal olarak gerek vücudun su seviyesine çıkması gerekse başın suyun üzerinde kalmasını sağlayabilecek bir yüzdürücü en azından 7.5 kg yüzdürme kapasitesine sahip olmalıdır.
Can yeleklerinin standartları IMO tarafından LSA’de aşağıdaki gibi belirlenmiştir.
- Baygın olarak yüzü su içinde kalan kazazedenin vücudunu sırtüstü pozisyona 5 sn. içinde döndürebilecek ve ağzını sudan 12 cm yukarıda tutabilecek bir yapıda,
- Bir dakika içerisinde kuşanılabilecek basitlikte,
- Kuşanan kazazedenin yüzebilmesini ve can kurtarma araçlarına çıkabilmesini engellemeyecek şekilde tasarlanmış,
- Kuşanmış kişinin, en az 4,5 m yükseklikten atlaması sonucu üzerinden çıkmayacak, hasar görmeyecek ve atlayan kişinin yaralanmasına sebep olmayacak biçimde,
- Şişirilen cinsleri, bir tarafı patladığında görev yapmaya devam edebilecek en azından iki bölümlü imal edilmiş şekilde olacaktır.
Can Yeleklerinin Çeşitleri
Genel olarak yüzerliği sağlaması bakımından, katı veya şişme olarak iki tipi vardır. Ancak biçimleri ve boyutları bakımından, çok farklıdırlar. Boyna takılanlar, ceket gibi giyilenler, belde taşınıp tüple veya ağızla şişirilenler gibi.
Can Yeleği Donanımları
- Üzerinde, ıslanmasına rağmen kolayca çalınabilecek bir salvo ile yeleğe bağlı bir düdük bulunacaktır.
- Üzerinde, bütün yönlerden görülebilen, en az 8 saat süre ile 0.75 mum ışık şiddetini devam ettirecek bir güç kaynağına sahip ve el ile çalıştırılan bir anahtarı olan bir ışık bulunacaktır.
- Üzerinde SOLAS’a ve ulusal kurallara uygun olduğu yazılı olacaktır.
- Üzerinde ışık yansıtıcı bantlar bulunacaktır.
Can Yeleğinin Gemilerde Sayıları
Gemide yaşam yerlerinden uzaktaki can kurtarma araçlarında veya görev yerlerinde yeterli sayıda can yeleği bulunur. Bunun dışında gemilerde taşınmasına müsaade edilen her kişi için;
- 1 adet yetişkin olmak üzere,
- % 5’i oranında yedek olmak üzere,
- Yolcu sayısının en az % 10’u kadar çocuk can yeleği bulundurulur.
Can Yeleklerinin Gemilerdeki Yerleri
Can yelekleri kolaylıkla erişilebilecek kamara, toplanma yeri, salon gibi yerlerde bulundurulur. Yolcu gemilerinde bulundurulan ilave can yelekleri can kurtarma araçlarının yakınında, güverte veya toplanma yerlerinde can kurtarma araçlarına gidişi engellemeyecek şekilde ve bulunduğu yer IMO sembolü ile gösterilmiş olarak muhafaza edilir.
Can Yeleğinin Kuşanılması
Can yelekleri türüne bağlı olarak farklı şekillerde giyilir. Bazıları ceket gibi, bazıları ise boynun etrafına giyilir. Gemilerde özel amaçlar haricinde bulundurulması gereken standart can yelekleri katı can yelekleridir. Bunlar boyundan geçirilir ve sonra kuşakları belden bağlanır.
Can yeleğinin nasıl giyileceğine dair resimli talimatlar gemilerde personelin bulunduğu yerlerde alabandalara yapıştırılır. Can yelekleri düzenli aralıklarla kontrol edilmeli ve her kullanım sonunda tatlı su ile yıkanıp, kurutulup düzenli bir şekilde yerlerine yerleştirilmelidir.
Suda Soğuktan Koruyucu Giysiler (Dalma Giysisi / İmmersion Suit) ve Özellikleri
Can filikalarında dümen tutmakla ve kurtarma botlarında kazazedeleri kurtarmakla görevli olan personeli denizde maruz kalacakları soğuktan korumak amacıyla kullanılan yüksek ısı korumalı giysilere dalma giysisi denir. Denizde öncelikli ve hayati tehlike soğuktur. Suya girecek bir kişi can yeleğini giyse bile belirli bir süre sonra vücut ısısının 35 ºC’ın altına düşmesi sonucu vücudunda kontrolsüz sıcaklık düşmesi başlar ve yaşamını yitirebilir. Bu derecedeki deniz suyunu bulma olasılığımız olmadığına göre er veya geç vücut ısı kaybedecek ve kontrolsüz sıcaklık 12 düşmesi oluşacaktır. Bu yüzden vücudumuzun ısı kaybını bir şekilde engellememiz gerekir ve bunda da en uygun olanı dalma giysisidir.
Dalma Giysilerinin Miktarı
Yük gemilerinin tüm açık filikalarında da en az 3 adet dalma giysisi bulundurulur. Bu sayı idarenin tasarrufunda olarak her kişi için birer tane olacak şekilde artırılabilir. Tam veya kısmen kapalı filikalar ile sıcak iklimlerde çalışan gemilerde idarenin tasarrufu ile dalma giysisi bulundurulmayabilir. Ayrıca kurtarma botlarında görevlileri için birer tane dalma giysisi bulundurulur.
Dalma Giysilerinin Yerleri
Kurtarma botu veya yük gemilerinin filikalarının içerisinde veya yakınlarındaki kapalı alanlarda özel paketleri içerisinde muhafaza edilir. Bulundurulan yere IMO sembolü yapıştırılır.
Dalma Giysilerinin Giyilmeleri
Dalma giysisini giymeden önce içerisine kalın giyeceklerin giyilmesinde yarar vardır.
Muhafaza torbasından çıkartılan dalma giysisi bir tulum gibi giyilir. Önce bacaklar ve başlık geçirilir. Sonra giysinin ön fermuarları çekilir, başlık bandı ve son olarak kol/ayak bantları (Cırt band fermoteks) takılır.
Eğitimler sonrası dalma giysileri tatlı su ile yıkanarak iyice kurutulur ve orijinaline uygun olarak katlanarak yerine kaldırılır.
Isı Koruyucu Tulumunun TPA (Thermal Protection Aid) Özellikleri
Can salında, hipotermiden korunmanın bir yolu da ısı koruyucu tulum giymektir. Bu tulum, vücuttaki buharlaşmadan doğan ısı kaybını azaltacak şekilde araçtaki kişileri rüzgâr ve deniz tesirinden korumak maksadı ile yapılmış kişisel can kurtarma aracıdır.
Can kurtarma araçlarının içerisinde, dalma giysisi olmayan herkes için birer tane bulundurulur. Bir tulum giyiyor gibi yardımsız olarak çok kolaylıkla giyilebilir. Su içinde dahi en çok 2 dakika içinde çıkarılabilir.
